Gemoglobin nima?

Qonimizda eritrotsitlar — qizil hujayralar mavjud bo‘lib, ular organizm bo‘ylab harakatlanib, to‘qimalar va organlarga kislorod olib keladi va uglerod dioksidini olib chiqadi. Eritrotsitlar o‘z funksiyasini gemoglobin, aniqrog‘i uning "temir" qismi bo‘lgan "gem" orqali bajaradi. 

Har bir eritrotsitda taxminan 400 million gemoglobin molekulasi mavjud bo‘lib, 1 gramm gemoglobin taxminan 1,5 ml kislorodni tashiydi. Shu sababli, temir darajasi pasayganida, organizm kislorod yetishmovchiligini his qiladi va yurak bu kamchilikni qoplash uchun ko‘proq qon haydashga majbur bo‘ladi. Bu holatning oqibatlari quyidagilarga olib kelishi mumkin:

• Tez charchaymiz;
• Nafas qisishi, quloqlarda shovqin, ko‘z oldida "yulduzlar" va bosh og‘rig‘i paydo bo‘ladi;
• Jismoniy yuklanishda nafas olish qiyinlashadi;
• Teri yorilib, quruqlashadi;
• Sochlar sinadi, yaltiramaydi, uchlari yomonlashadi;
• Og‘iz burchaklarida yoriqlar, stomatit va yutish qiyinlashishi;
• Uyqu buzilishi va xotirani eslab qolish qiyinlashishi.

Gemoglobin darajasining pasayishi temir tanqisligi anemiyasiga olib kelishi mumkin. Bu xavfli holat bo‘lib, yillar davomida davom etishi mumkin. Temir yetishmovchiligi qondagi eritrotsitlar va gemoglobin darajasining pasayishiga sabab bo‘ladi, natijada charchoq, holsizlik va nafas olish muammolari yuzaga keladi.

Qonda gemoglobin va temir darajasi qanday bo'lishi kerak?

Gemoglobin darajasi erkaklar uchun 140-180 g/l, ayollar uchun esa 120-160 g/l bo'lishi kerak. Ammo gemoglobin darajasi me’yorda bo'lsa ham, temir darajasi har doim ham me’yorda bo'lmasligi mumkin. Temir yetishmovchiligi holatida, birinchi navbatda, organizm temir zapaslarini sarflaydi, keyin esa qondagi temir miqdori kamayadi, oxirida gemoglobin darajasi tushadi. Bu holat yashirin temir tanqisligi deb ataladi. Shu sababli, gemoglobin bilan birga ferritin darajasini ham tekshirishni tavsiya etamiz. Ferritin butun organizmdagi temir zapaslarini ko'rsatadi va anemiyani aniqlashda yordam beradi.

Temir normasi erkaklar va ayollar uchun farq qiladi. Erkaklar uchun sutkalik temir normasi 8 mg, ayollar uchun esa 18 mg ni tashkil etadi, chunki ayollar sikl davomida temirni ko'proq yo'qotadi.

Gemoglobinni ko'taruvchi eng yaxshi 10 ta mahsulot

Gemoglobinni oshirish temirga boy mahsulotlar va dori-darmonlar yordamida amalga oshirilishi mumkin. Ko'pchilik bolalikdan bizga gemoglobin uchun qizil go'sht, jigar va anor iste’mol qilish kerakligini o'rgatgan. Jigar o'z tarkibida ko'p miqdorda temir saqlaydi, lekin qizil go'shtning 100 grammida atigi 1,5 mg temir mavjud, anorda esa undan ham kam — 1 mg. Shunday bo'lsa-da, gemoglobinni oziqlanish orqali ko'tarish qiyin degan fikr bor, va BFQ iste’mol qilish samaraliroq deb hisoblanadi. Bu fikrda haqiqat bor, lekin tabiiylik tarafdorlari uchun temirga boy mahsulotlarni iste’mol qilish ham muhimdir. Misol uchun, 100 gramm jigar, bir bo'lak non va bir necha qoshiq loviya sutkalik temir normasi bilan ta’minlaydi.

Quyida temirga boy eng yaxshi 10 ta mahsulot ro‘yxati keltirilgan:

Oyiga mahsulotlarga qancha pul ketadi?

Bir kishining oy davomida har bir mahsulotni qancha miqdorda iste’mol qilishini hisoblash uchun, har bir mahsulot uchun tavsiya etilgan porsiyalar va ularni iste’mol qilish chastotasi hisobga olinishi kerak.

Mahsulotlar orasida qizil ikra eng qimmatlaridan biri hisoblanadi, lekin u gemoglobin darajasini oshirish uchun zarur bo‘lgan mahsulotlar ro‘yxatiga kiritilishi shart emas. Boshqa arzonroq mahsulotlar ham ushbu vazifani bajaradi. Agar qizil ikrani hisobga olmasak, oy davomida mahsulotlarga ketadigan umumiy xarajat sezilarli darajada kamayadi.

Misol uchun:

O‘rtacha kunlik ratsion

• Quritilgan dengiz karami (laminariya): kuniga 10 grammdan.
• Ismaloq: kuniga 50 grammdan.
• Mol jigari: kuniga 70 grammdan (haftada 2 marta). 
• Kungaboqar urug‘lari (pista): kuniga 20 grammdan.
• Loviya: kuniga 60 grammdan.
• Mol tili: kuniga 50 grammdan (haftada 2 marta).
• Javdar noni: kuniga 70 grammdan.
• Grechka: kuniga 50 grammdan (haftada 3 marta).
• Quritilgan qo‘ziqorinlar: kuniga 20 grammdan (haftada 2 marta).

Endi oy davomida umumiy iste’mol va mahsulotlarning umumiy narxini hisoblaymiz.

Bir kishining oy davomida iste’mol qiladigan mahsulotlari miqdori:

• Quritilgan dengiz karami (300g): 135 000 so'm.
• Ismaloq (1 500g): 90 000 so'm.
• Mol jigari (600g): 25 000 so'm.
• Kungaboqar urug‘lari (600g): 60 000 so'm.
• Loviya (1 800g): 44 000 so'm.
• Mol tili (400g): 50 000 so'm.
• Javdar noni (2 100g): 21 000 so'm.
• Grechka (643g): 5 000 so'm.
• Quritilgan qo‘ziqorinlar (171g): 60 000 so'm.

Jami: Oy davomida umumiy xarajat taxminan 490 000 so'mni tashkil etadi.

Shuni unutmaslik kerakki, bu miqdorlar o‘rtacha hisobdan olingan va har bir insonning ehtiyojiga qarab o‘zgarishi mumkin. Ba’zida ma’lum bir mahsulotlarni ko‘proq yoki kamroq iste’mol qilishga to‘g‘ri kelishi mumkin, chunki har bir organizmning temirga bo‘lgan talabi individualdir.

Ammo ushbu hisob-kitoblar sog‘lom ovqatlanish va gemoglobin darajasini me’yorda ushlab turish uchun qanday mahsulotlar kerakligini va ularning qiymatini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Temirni yaxshi o‘zlashtirish uchun 3 maslahat

1. C vitamini bilan birga iste’mol qiling: Temirga boy mahsulotlarni sitrus mevalari va sabzavotlar bilan iste’mol qilish temirning o‘zlashtirilishini yaxshilaydi. Ratsioningizga limon, apelsin, brokkoli, pomidor va qulupnay qo‘shishni tavsiya etamiz.
2. Choy va sut mahsulotlari bilan birga yemang: Choyni o‘tkir qiladigan tanin va sut mahsulotlarida mavjud bo‘lgan kaltsiy temirning bio olinishini kamaytiradi. Shu sababli temirga boy mahsulotlarni choy yoki sut bilan birga iste’mol qilish tavsiya etilmaydi.
3. Har ikkala turdagi temirni iste’mol qiling: Hayvon manbalaridan keladigan temir o‘simlikdan olinadigan temirga qaraganda yaxshi o‘zlashtiriladi. Shu sababli ovqat ratsioningizda har ikkala turdagi temirga ham e’tibor berish muhimdir.